بررسی انواع سرم‌های پزشکی و کاربردهای آنها

بررسی انواع سرم های پزشکی و کاربردهای آنها

سرم های پزشکی از جمله مهم‌ترین ابزارها در درمان و مراقبت‌های پزشکی هستند که برای تأمین مایعات، الکترولیت‌ها، انرژی و مواد مغذی ضروری به بدن استفاده می‌شوند. هر نوع سرم ترکیبات خاصی دارد و در شرایط مختلف پزشکی کاربرد پیدا می‌کند. در این مقاله به بررسی انواع سرم‌های پزشکی و نقش آنها در درمان می‌پردازیم. آنادرمان با ارائه خدمات تخصصی تزریق سرم در منزل، امکان دریافت مراقبت‌های پزشکی با کیفیت را در محیط آرام خانه شما فراهم می‌کند. 🏡💉

سرم نرمال سالین (Normal Saline)

سرم نرمال سالین (Normal Saline) که به آن نرمال سالین یا نرمال سالین ۰.۹٪ نیز گفته می‌شود، یک محلول استریل و ایزوتونیک است که به طور گسترده در پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی استفاده می‌شود. این محلول حاوی ۰.۹ گرم سدیم کلرید (نمک طعام) در هر ۱۰۰ میلی‌لیتر آب است که معادل ۹ گرم در لیتر می‌باشد. غلظت نمک در این محلول مشابه غلظت نمک در پلاسمای خون انسان است، به همین دلیل به آن “نرمال” یا “ایزوتونیک” گفته می‌شود.

ترکیبات سرم نرمال سالین

سرم نرمال سالین از دو جزء اصلی تشکیل شده است:

• کلرید سدیم (نمک): به میزان ۰٫۹ گرم در هر ۱۰۰ میلی‌لیتر آب.
• آب استریل: به عنوان حلال برای حل کردن نمک.

این ترکیب باعث می‌شود که سرم نرمال سالین هم‌اسمولار (ایزوتونیک) با پلاسمای خون باشد، یعنی غلظت آن مشابه غلظت خون است. این ویژگی باعث می‌شود که استفاده از آن باعث تغییرات ناگهانی در حجم سلول‌های خونی نشود.

مکانیسم اثر سرم نرمال سالین

سرم نرمال سالین با ورود به جریان خون، به سرعت حجم خون را افزایش می‌دهد و به بهبود گردش خون کمک می‌کند. مکانیسم اثر آن به شرح زیر است:

• افزایش حجم خون: با افزایش حجم پلاسما، فشار خون بهبود می‌یابد و گردش خون به اندام‌های حیاتی مانند قلب، مغز و کلیه‌ها بهتر می‌شود.
• حفظ تعادل الکترولیت‌ها: سدیم و کلرید موجود در سرم نرمال سالین به حفظ تعادل الکترولیت‌های بدن کمک می‌کنند.
• جایگزینی مایعات از دست رفته: در شرایطی مانند کم‌آبی، اسهال یا استفراغ، این سرم مایعات از دست رفته را جبران می‌کند.

کاربردهای اصلی سرم نرمال سالین

جایگزینی مایعات از دست رفته : در موارد کم‌آبی ناشی از اسهال، استفراغ یا تعریق شدید. برای بیمارانی که به دلیل بیماری یا جراحی قادر به نوشیدن مایعات نیستند.

درمان شوک و افت فشار خون : در موارد شوک هیپوولمیک (کاهش حجم خون) ناشی از خونریزی، سوختگی یا از دست دادن مایعات. به عنوان اولین خط درمان برای افزایش حجم خون و بهبود گردش خون.

استفاده در جراحی‌ها و مراقبت‌های پس از عمل : برای حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در طول جراحی. برای جایگزینی مایعات از دست رفته در حین یا پس از عمل.

رقیق‌کردن داروها : به عنوان حامل برای تزریق وریدی داروها. برای کاهش غلظت داروها و جلوگیری از تحریک رگ‌ها.

شست‌وشو و تمیزکردن زخم‌ها : برای شست‌وشوی زخم‌ها، سوختگی‌ها یا محل‌های جراحی. به دلیل استریل بودن و عدم ایجاد حساسیت، برای تمیزکردن بافت‌ها ایمن است.

سرم هاف سالین (Half Saline)

سرم half saline یا نیم‌نرمال سالین، حاوی ۰٫۴۵٪ کلرید سدیم است و غلظت کم‌تری از نمک نسبت به نرمال سالین دارد. این سرم معمولاً برای بیمارانی که نیاز به کاهش سطح سدیم دارند یا در شرایطی مانند هیپوناترمی (کم‌بود سدیم خون) استفاده می‌شود.

ترکیبات سرم هاف سالین

هاف سالین حاوی ۰٫۴۵٪ کلرید سدیم (NaCl) در آب است. این یعنی در هر لیتر از این سرم، ۴٫۵ گرم کلرید سدیم وجود دارد. این غلظت، نصف غلظت سرم نرمال سالین است و آن را به یک محلول هیپوتونیک (با غلظت کمتر از پلاسمای خون) تبدیل می‌کند.

مکانیسم اثر سرم هاف سالین

سرم هاف سالین به دلیل غلظت پایین‌تر سدیم، آب را به داخل سلول‌ها هدایت می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که این سرم برای بیمارانی که نیاز به کاهش سطح سدیم خون دارند یا در معرض خطر افزایش سدیم هستند، مناسب باشد. همچنین، هاف سالین به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک می‌کند بدون اینکه فشار زیادی بر کلیه‌ها وارد کند.

کاربردهای سرم هاف سالین

سرم هاف سالین در شرایط مختلف پزشکی استفاده می‌شود. برخی از مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:

۱. درمان هیپوناترمی (کم‌بود سدیم خون) : هاف سالین برای بیمارانی که سطح سدیم خون آن‌ها پایین است (هیپوناترمی) استفاده می‌شود. این سرم به تدریج سطح سدیم خون را افزایش می‌دهد و از عوارض ناشی از افزایش ناگهانی سدیم جلوگیری می‌کند.

۲. جایگزینی مایعات در بیماران با محدودیت دریافت سدیم : در بیمارانی که به دلیل مشکلات کلیوی، قلبی یا کبدی نیاز به محدودیت دریافت سدیم دارند، هاف سالین یک گزینه مناسب است. این سرم مایعات بدن را تأمین می‌کند بدون اینکه سطح سدیم خون را به طور ناگهانی افزایش دهد.

۳. استفاده در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی : بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی ممکن است نتوانند سدیم اضافی را دفع کنند. هاف سالین به دلیل غلظت پایین‌تر سدیم، برای این بیماران ایمن‌تر است.

۴. درمان کم‌آبی خفیف تا متوسط : هاف سالین می‌تواند برای درمان کم‌آبی در بیمارانی که نیاز به دریافت سدیم کم‌تری دارند، استفاده شود. این سرم به تدریج مایعات از دست رفته را جایگزین می‌کند.

موارد احتیاط و عوارض جانبی سرم هاف سالین

اگرچه سرم نرمال سالین به طور کلی ایمن است، اما استفاده نادرست یا بیش از حد از آن می‌تواند باعث عوارضی شود، از جمله:

الف) افزایش حجم خون : در بیماران با نارسایی قلبی یا کلیوی، افزایش حجم خون ممکن است باعث تشدید بیماری شود.

ممکن است منجر به ادم (تجمع مایعات) در ریه‌ها یا اندام‌های دیگر شود.

ب) اختلالات الکترولیتی : استفاده طولانی‌مدت ممکن است باعث افزایش سدیم و کلرید خون شود. این وضعیت می‌تواند منجر به هایپرناترمی (افزایش سدیم خون) یا اسیدوز متابولیک شود.

ج) واکنش‌های آلرژیک : در موارد نادر، ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک مانند کهیر یا خارش شود.

سرم نرمال سالین در مقایسه با سایر سرم‌ها مانند هاف سالین یا رینگر لاکتات، غلظت سدیم بالاتری دارد و برای بیمارانی که نیاز به دریافت سدیم بیشتری دارند، مناسب است. با این حال، در بیماران با محدودیت دریافت سدیم، ممکن است از سرم‌های دیگر استفاده شود.

نحوه تجویز و دوز مصرف

• دوز معمول : بسته به شرایط بیمار، معمولاً ۱ تا ۲ لیتر در روز تجویز می‌شود.
• سرعت تزریق : بستگی به وضعیت بیمار دارد، اما معمولاً به آرامی و تحت نظارت پزشکی تزریق می‌شود.
• نحوه تجویز : از طریق ورید (تزریق وریدی) انجام می‌شود.

سرم قندی نمکی (یک سوم دو سوم)

سرم قندی نمکی که با نام‌های سرم یک سوم، سرم دو سوم یا سرم ۳۳% نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع محلول‌های تزریقی است که در پزشکی کاربرد گسترده‌ای دارد. این سرم ترکیبی از آب قند (دکستروز) و محلول نمکی (سالین) است و به نسبت‌های مشخصی تهیه می‌شود.

ترکیبات سرم قندی نمکی (یک سوم دو سوم)

• آب قند (دکستروز ۵٪) : دکستروز نوعی قند ساده است که به سرعت جذب بدن می‌شود و انرژی لازم برای سلول‌ها را تأمین می‌کند.
• محلول نمکی (سالین ۰.۳۳٪) : این محلول حاوی سدیم کلرید (نمک) است که به تعادل الکترولیت‌های بدن کمک می‌کند.
• نسبت ترکیب : این سرم به نسبت یک سوم محلول نمکی و دو سوم آب قند تهیه می‌شود، به همین دلیل به آن سرم یک سوم دو سوم می‌گویند.

نکات مهم درباره سرم قندی نمکی

• تزریق تحت نظارت پزشک : این سرم باید تحت نظارت پزشک یا پرستار مجرب تزریق شود، زیرا استفاده نادرست از آن می‌تواند باعث عوارضی مانند افزایش قند خون یا عدم تعادل الکترولیت‌ها شود.
• میزان و سرعت تزریق : میزان و سرعت تزریق این سرم باید بر اساس شرایط بیمار و دستور پزشک تعیین شود. تزریق سریع ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی شود.
• موارد منع مصرف : این سرم برای بیمارانی که دچار نارسایی کلیه، نارسایی قلبی یا افزایش سطح سدیم خون هستند، ممکن است مناسب نباشد.
• نگهداری : این سرم باید در دمای مناسب نگهداری شود و قبل از استفاده، از عدم وجود رسوب یا تغییر رنگ در محلول اطمینان حاصل شود.

سرم قندی نمکی (یک سوم دو سوم) یک محلول تزریقی پرکاربرد است که برای تأمین انرژی، تعادل الکترولیت‌ها و پیشگیری از کم‌آبی استفاده می‌شود. این سرم ترکیبی از آب قند و محلول نمکی است و باید تحت نظارت پزشک تزریق شود.

سرم رینگر (Ringer’s Solution)

سرم رینگر (Ringer’s Solution) یکی از محلول‌های معروف و پرکاربرد در پزشکی است که برای جبران کم‌آبی بدن، حفظ تعادل الکترولیت‌ها و بهبود شرایط بیماران استفاده می‌شود. این محلول به‌دلیل ترکیب خاص خود، کاربردهای گسترده‌ای در درمان‌های پزشکی دارد.

ترکیبات سرم رینگر

سرم رینگر حاوی ترکیباتی است که به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن کمک می‌کند. ترکیبات اصلی این محلول عبارتند از:

• سدیم کلرید (NaCl) : برای حفظ تعادل سدیم و کلرید در بدن.
• پتاسیم کلرید (KCl) : برای جبران کمبود پتاسیم.
• کلسیم کلرید (CaCl₂) : برای حفظ سطح کلسیم خون.
• بی‌کربنات سدیم (NaHCO₃) : برای تنظیم pH خون و جلوگیری از اسیدوز.

این ترکیبات به نسبت‌های مشخصی در آب مقطر حل می‌شوند تا محلولی هم‌رسان با مایعات بدن ایجاد شود.

کاربردهای سرم رینگر

سرم رینگر در شرایط مختلف پزشکی استفاده می‌شود. برخی از مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:

• جبران کم‌آبی بدن : در مواردی مانند اسهال، استفراغ یا تعریق شدید که بدن مقدار زیادی آب و الکترولیت از دست می‌دهد، سرم رینگر برای جبران این کم‌بودها استفاده می‌شود.
• حفظ تعادل الکترولیت‌ها : در بیمارانی که به دلیل بیماری‌های کلیوی، قلبی یا گوارشی دچار عدم تعادل الکترولیت‌ها شده‌اند، سرم رینگر به تنظیم سطح سدیم، پتاسیم و کلسیم کمک می‌کند.
• استفاده در جراحی‌ها : در طول جراحی‌ها، سرم رینگر برای حفظ فشار خون و حجم مایعات بدن استفاده می‌شود.
• درمان شوک : در موارد شوک ناشی از خونریزی، عفونت یا سوختگی، سرم رینگر به بهبود جریان خون و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها کمک می‌کند.
• مراقبت‌های پس از عمل : پس از جراحی‌های بزرگ، سرم رینگر برای جلوگیری از کم‌آبی و حفظ تعادل الکترولیت‌ها تجویز می‌شود.

نکات مهم درباره استفاده از سرم رینگر

• تجویز پزشک : سرم رینگر باید تحت نظر پزشک و با دوز مناسب استفاده شود. مصرف خودسرانه آن می‌تواند خطرناک باشد.
• شرایط نگهداری : این محلول باید در دمای مناسب نگهداری شود و از یخ‌زدگی یا گرمای شدید دور بماند.
• مشکلات احتمالی : در برخی موارد، استفاده از سرم رینگر ممکن است باعث عوارضی مانند افزایش فشار خون، تورم یا عدم تعادل الکترولیت‌ها شود.

تفاوت سرم رینگر با سرم نرمال سالین

سرم نرمال سالین (۰.۹٪ NaCl) تنها حاوی سدیم کلرید است، در حالی که سرم رینگر علاوه بر سدیم کلرید، حاوی پتاسیم، کلسیم و بی‌کربنات نیز هست. این تفاوت باعث می‌شود سرم رینگر برای شرایطی که نیاز به تنظیم چندین الکترولیت وجود دارد، مناسب‌تر باشد.

سرم رینگر یک محلول حیاتی در پزشکی است که برای جبران کم‌آبی، حفظ تعادل الکترولیت‌ها و بهبود شرایط بیماران استفاده می‌شود. با این حال، استفاده از آن باید تحت نظر پزشک و با دقت انجام شود تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود.

سرم مانیتول (Mannitol)

مانیتول یک سرم اسمزی است که برای کاهش فشار داخل جمجمه و درمان ادم مغزی استفاده می‌شود. این سرم با افزایش دفع ادرار، به کاهش مایعات اضافی در بدن کمک می‌کند و در مواردی مانند آسیب‌های مغزی و گلوکوم کاربرد دارد.

کاربردهای سرم مانیتول

در پزشکی :

• ادرارآور (دیورتیک) : مانیتول به عنوان یک دیورتیک اسمزی استفاده می‌شود. این دارو با افزایش دفع آب از کلیه‌ها، به کاهش فشار داخل جمجمه (ICP) و فشار داخل چشم (IOP) کمک می‌کند. از این رو در درمان ادم مغزی (ورم مغز) و گلوکوم (آب سیاه) استفاده می‌شود.
• پیشگیری از آسیب کلیوی : در برخی موارد، مانیتول برای پیشگیری از نارسایی حاد کلیوی ناشی از شوک، جراحی یا استفاده از مواد حاجب در تصویربرداری پزشکی تجویز می‌شود.
• به عنوان ماده حاجب : در برخی روش‌های تشخیصی مانند MRI و CT اسکن، مانیتول به عنوان ماده حاجب استفاده می‌شود.

در صنایع دارویی :

• مانیتول به عنوان یک ماده پرکننده (filler) یا حامل در تولید قرص‌ها و کپسول‌ها استفاده می‌شود.

عوارض جانبی سرم مانیتول

• شایع : افزایش ادرار، خشکی دهان، سردرد، تهوع و استفراغ.
• نادر اما جدی : واکنش‌های آلرژیک، اختلالات الکترولیتی (مانند کاهش سدیم و پتاسیم خون)، نارسایی کلیوی، و افزایش فشار داخل جمجمه در صورت استفاده طولانی‌مدت.

مانیتول یک داروی مؤثر و پرکاربرد است، اما مانند هر داروی دیگری باید تحت نظر پزشک و با دوز مناسب استفاده شود تا از عوارض جانبی جلوگیری شود.

سرم آمینواسید (Amino Acid Solution)

سرم آمینواسید یک محصول مراقبت از پوست است که حاوی ترکیباتی مانند آمینواسیدها، پپتیدها و سایر مواد مغذی است که به بهبود سلامت و ظاهر پوست کمک می‌کند. آمینواسیدها به عنوان واحدهای سازنده پروتئین‌ها، نقش مهمی در ترمیم و بازسازی پوست دارند. این سرم‌ها معمولاً برای پوست‌های خشک، آسیب‌دیده یا پیر استفاده می‌شوند و می‌توانند به بهبود آبرسانی، افزایش کشسانی و کاهش چین‌وچروک پوست کمک کنند.

ترکیبات اصلی سرم آمینواسید

• آمینواسیدها : مانند آرژینین، گلایسین، پرولین و لیزین که به سنتز کلاژن و الاستین کمک می‌کنند.
• پپتیدها : زنجیره‌های کوتاهی از آمینواسیدها که سیگنال‌های ترمیم پوست را فعال می‌کنند.
• هیالورونیک اسید : برای آبرسانی عمیق پوست.
• ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها : مانند ویتامین C و E که از پوست در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند.
• مواد مرطوب‌کننده : مانند گلیسیرین که رطوبت پوست را حفظ می‌کنند.

فواید سرم آمینواسید

• ترمیم پوست : آمینواسیدها به بازسازی سلول‌های پوستی کمک می‌کنند.
• آبرسانی : ترکیبات موجود در این سرم‌ها رطوبت پوست را افزایش می‌دهند.
• کاهش چین‌وچروک : با تحریک تولید کلاژن، خطوط ریز و چین‌وچروک‌ها را کاهش می‌دهند.
• بهبود بافت پوست : پوست را نرم‌تر و لطیف‌تر می‌کند.
• محافظت در برابر عوامل محیطی : آنتی‌اکسیدان‌ها از پوست در برابر آلودگی و اشعه UV محافظت می‌کنند.

سرم اینترالیپید (Intralipid)

سرم اینترالیپید (Intralipid) یک امولسیون چربی داخل وریدی است که به عنوان منبعی از کالری و اسیدهای چرب ضروری برای بیمارانی که نمی‌توانند از طریق رژیم غذایی معمول، نیازهای تغذیه‌ای خود را تأمین کنند، استفاده می‌شود. این محصول معمولاً در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی برای بیمارانی که تحت تغذیه کامل parenteral (TPN) هستند، تجویز می‌شود.

ترکیبات اصلی :

• روغن سویا : منبع اصلی چربی‌ها.
• فسفولیپیدهای تخم مرغ : به عنوان امولسیفایر عمل می‌کنند.
• گلیسرول : برای تنظیم فشار اسمزی.
• آب مقطر : به عنوان حلال.

موارد استفاده سرم اینترالیپد

• تغذیه کامل وریدی (TPN) : برای بیمارانی که قادر به دریافت مواد مغذی از طریق دستگاه گوارش نیستند، مانند بیماران با سوختگی شدید، جراحی‌های بزرگ، یا اختلالات گوارشی.
• تأمین انرژی : به عنوان منبعی از کالری برای بیمارانی که نیاز به انرژی اضافی دارند.
• اسیدهای چرب ضروری : برای جلوگیری از کمبود اسیدهای چرب ضروری در بیمارانی که برای مدت طولانی از تغذیه وریدی استفاده می‌کنند.

نتیجه‌گیری

انواع سرم‌های پزشکی نقش حیاتی در درمان و مراقبت‌های پزشکی دارند. انتخاب نوع سرم بستگی به شرایط بیمار، نیازهای تغذیه‌ای و درمانی او دارد. آشنایی با انواع سرم‌ها و کاربردهای آنها به پزشکان و کادر درمان کمک می‌کند تا بهترین تصمیم را برای بهبود بیماران بگیرند.